Initiatief durven nemen

“Wat vertellen wij over vandaag, als we morgen weer op het werk zijn?” Dit was een belangrijke vraag voor de medewerkers met wie wij op ‘de hei’ waren vorige week. Het waren de ambassadeurs van de nieuwe cultuur binnen Jazo Zevenaar. Al deze mensen waren gekozen door alle medewerkers in een eerdere enquete over PRET-beleid (PRET is een afkorting voor Positief, Respect, Enthousiasme, Teamwork). Voldoende draagvlak voor deze mensen en deze actie zou je dus denken. Misschien wel, en toch vonden deze 13 mannen en één vrouw het lastig. Ze hadden het gevoel dat zij verantwoording moesten afleggen aan hun collega’s over wat ze met hun tijd deze middag hadden gedaan. Ze hadden nog niet het gevoel dat er vertrouwen was dat zij hun tijd nuttig zouden besteden. Of was dat meer hun eigen reflectie? Hebben ze zelf wel door hoe belangrijk het is wat zij die middag hebben gedaan? Als jij lasser bent op de aluminiumafdeling en elke dag je best doet om de projecten zo goed en snel mogelijk te lassen, dan is een middag op de hei praten en werken aan waarden, gedrag en cultuur ook een flinke stretch. Aan zijn talenten ligt het zeker niet. Hij snapt cultuur prima en weet wat er nodig is om PRET-beleid nog verder te verankeren in de organisatie.

Initiatief van onderop

Het was een prachtige middag op een mooie plek in het Montfland. We startte met het filmpje van het Indiase jongetje (blijft mijn alltime favorite) die zijn talenten inzet om een klein zetje te geven aan een boom die in de weg ligt. Een uitdaging die veel te groot is voor dit kleine jongetje, maar hij laat zich daardoor niet beperken en ontketent de kracht van de massa. Vanuit de enquete resultaten en geïnspireerd door het filmpje kwamen we samen op een aantal vraagstukken voor Jazo. Met deze vragen gingen we het bos in om, al lopende, met elkaar van gedachten te wisselen. Daaruit ontstonden mooie gesprekken over voorbeeldgedrag, spraakverwarringen en intenties. Een van de bijzondere constateringen die ik graag wil noemen is het voorbeeldgedrag van de directeur. Ik hoor namelijk steeds weer mensen om mij heen zeggen dat als de directeur niet het goede voorbeeld geeft, het toch niets wordt. Of als het niet geïnitieerd wordt vanuit de directie het niet goed is, of zelfs als muiterij wordt gezien. In mijn beleving een smoes om zelf niet in actie te komen. Bij Jazo erkennen de medewerkers dat de directeur het ook niet altijd makkelijk vindt om Positief, Respectvol, Enthousiast en Teamwork te doen. Hij is opgevoed vanuit autoritair leiderschap en dat zit hem in de genen. Wat hem echter enorm veel waardering oplevert, is dat hij dat durft toe te geven, excuses aanbiedt als hij in oud gedrag is vervallen en bereid is om te leren. De medewerkers herkennen en erkennen openlijk zijn goede intenties. Ik ben er van overtuigd dat zonder deze steun vanuit medewerkers de directeur deze kwetsbaarheid en bereidheid tot leren niet of veel minder zou laten zien. Daarnaast geeft de directeur ruimte aan initiatieven van onderop. Niet de directeur, maar Pascal, de hoofdengineering had het initiatief genomen tot de medewerkersenquête en de heisessie. De directeur laat het gebeuren en vertrouwt op de goede intentie.

Missie is de baas

Het is prachtig om te mogen meedoen en mee leren met een bedrijf als Jazo, maar het is ook leerzaam om het zelf te doen. Afgelopen week nam ik samen met een aantal collega’s het initiatief om de professionele talenten van onze collega’s te mobiliseren om meer handen en voeten te geven aan de inhoudelijke missie van de nieuwe Kamer van Koophandel, waar wij volgend jaar onderdeel van zullen zijn. Er zijn veel mensen bezig met die nieuwe organisatie: hoe het moet worden, wat de positionering en de missie moet zijn. Groei is daarin het leidende principe, maar voor mij nog steeds niet duidelijk hoe dat moet worden geïnterpreteerd. Tot nu toe vind ik het als medewerker lastig om de missie scherp te krijgen en te zien en te voelen wat dat betekent voor ons, voor mij. Kan ik mij verbinden aan deze missie? Wil en kan ik mijn talenten hiervoor inzetten? Betekent groei vooral ‘groter en meer’ (meer omzet, meer export, meer producten, …)? In mijn beleving is deze vorm van groei eindig en daarmee geen goede investering in onze economie en maatschappij. Echter, als wij gaan werken aan duurzame circulaire groei, waarbij wij als Nederland vanuit goed voorbeeldgedrag een bijdragen gaan leveren aan nieuwe kennis, technologie en werkwijzen die duurzaam zijn voor mensen en voor Moeder Aarde, dan begin ik te stromen en krijg er zin in.

Rijnlands of Angelsaksisch? Telt de intentie?

Nu terug naar ons initiatief, vanuit onze intentie om onze inhoudelijke kwaliteiten te mobiliseren en aan te bieden aan de nieuwe leiding van de organisatie. Niet als terechtwijzing, niet als muiterij, maar puur vanuit het aanbieden van onze talenten, kennis en ervaring. Niet vanuit het niet-vertrouwen van de talenten van de nieuwe bestuurders, maar vanuit de wetenschap dat de wereld te complex is om door een paar mensen te overzien. We hebben alle talenten en inzichten nodig om samen succes te creëren. Dus waarom wachten met onze talenten aanbieden? Een deel van onze collega’s ziet dat echter anders en haakt af met argumenten als: het is ons niet gevraagd door de nieuwe leiding, dit wordt toch al gedaan of ik ben te druk met mijn doelen van dit jaar. Jammer, ik had ze er graag bij gehad, want hoe meer verschillende talenten, hoe beter het resultaat.

Ik voel de angst, maar ben niet bang

Ik begrijp het ook en respecteer ieders keuze. Ik voel zelf de angst die bij mij opkomt als ik nadenk over de consequenties van mijn eigen gedrag en keuzes. De angst voor mijn eigen positie, voor de afkeuring en afwijzing van anderen, wat als ik straks niet mee mag naar de nieuwe organisatie, per slot van rekening moet een derde van de mensen afvallen.
Maar kan en wil ik zo nog wel werken? In de film ‘de 5 legendes’ zegt het jongetje Jamie heel treffend tegen de Boeman (die symbool staat voor angst) “ik geloof in je, maar ik ben niet bang voor je!”. Ik leer mensen om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun talenten en hun gedrag – geef alleen het beste van jezelf. Stap in je eigen grootsheid. En ik wil dat zelf ook doen, ondanks de angst die ik af en toe ook voel.

Stap in je grootsheid

Ik bied mijn talenten aan om met anderen mensen te werken aan een missie die goed is voor de nieuwe organisatie en de BV Nederland, maar uiteindelijke ook voor deze planeet. Als mijn talenten daar niet gewenst of passend zijn, ga ik op zoek naar een nieuwe speelveld met een duurzame missie waar ik in geloof.
Net als bij de mensen van Jazo, snap ik best, dat ergens voor gaan staan en initiatief nemen spannend is. Het is makkelijker voor anderen om je neer te halen om iets dat je doet, dan om iets dat je nalaat te doen. Toch is het, in mijn beleving, tijd dat we durven staan en initiatief nemen voor waar we in geloven. Voor mij is dat samen gaan voor een mooier Nederland en een betere wereld met ruimte voor iedereen. En als ik soms de verkeerde woorden gebruik om dit uit te drukken (dit is niet mijn grootste talent), dan vraag ik de mensen om mij heen om mij te vergeven voor die fouten, te leren hoe het beter kan en te vertrouwen op mijn intenties.

Ik ben bereid te duwen tegen de boom op de weg, die ons nog tegenhoudt, wie durft er mee te duwen?

Inca Wijsheid voor nu

De Condor en de Adelaar

Het was een heel bijzonder weekend. Dat wist ik van te voren al, maar het was nog indrukwekkender dan gedacht. Ik mocht met een groep van 20 andere mooie mensen twee dagen wandelen om de Veluwe met een Q’eros. De Q’eros zijn een volk die leven in de Andes in Peru en de wijsheid van de oude Inca’s voor ons hebben bewaard en doorgegeven. Een aantal jaren geleden hebben een heel aantal van deze mensen de opdracht gekregen om van hun berg te komen en hun wijsheid te delen met de wereld. Volgens hen is het nu de tijd om de oude wijsheid te gebruiken om de aarde (Pacha Mama – moeder aarde) terug in balans te brengen. Hun profetie is, dat als de Condor en de Adelaar weer samen vliegen er harmonie en vrede op aarde zal ontstaan. Nu vliegt de Adelaar in Noord Amerika en staat voor het mannelijke, en de Condor vliegt in Zuid-Amerika en staat voor het vrouwelijke. De profetie gaat dus over harmonie en samenkomen van het mannelijke en het vrouwelijke.

Terug naar de Q’eros

Ik had al veel gelezen over de Q’eros in de boeken van Elizabeth Jenkins en Jonette Crowley en natuurlijk al een voorstelling gemaakt hoe het zou zijn om daar direct met in contact te komen. En nu mocht ik er één ontmoeten op een prachtige plek, het Fluisterhuis in Loenen en van daaruit in ‘mijn eigen achtertuin’ met hem de natuur in om een stukje van de Inca-wijsheid uit eerste hand te ontvangen. Toen deze Q’eros, Don Ramon, samen met zijn begeleider Richard binnenkwamen overvielen mij zijn rust en de authenticiteit. Je weet het, je verwacht het, en toch was het nog veel sterker dan ik had kunnen vermoeden. Don Ramon is ergens tussen de 85 en 90 jaar oud, niemand weet het precies, hij zelf ook niet. In zijn paspoort staat dat hij 74 is, maar dat komt omdat hij zijn geboortecertificaat pas kreeg toen hij trouwde (ergens tussen zijn 13^e en 16^e jaar). Na wat toelichting en introductie door Richard, die zijn vertaler en reisgenoot is, vertrokken we naar het bos en de hei om in de natuur stukken te lopen en tussendoor ceremonies te ondergaan. Er gebeurde daar zoveel, niet alleen in woorden, maar vooral op energieniveau, dat ik dat allemaal nog lang niet expliciet kan delen of een plek heb kunnen geven. Het proces is nog in volle gang. Wat ik al wel kan delen, naast het enorme respect voor Moeder Aarde en de loop der dingen, is het volgende: kern van zijn les dit weekend was: wees eerst dienstbaar aan jezelf, pas dan kun je dienstbaar zijn aan Moeder Aarde en de mensen om je heen. Daar hebben we de zaterdag ook veel in geoefend. In onze cultuur krijgt het ‘eerst voor jezelf zorgen’ nog steeds oordelen als ‘egoïstisch’, ‘haantje de voorste’, ‘egocentrisch’ en nog veel meer. Zij zijn daar heel helder over: neem wat je nodig hebt, maar ook niet meer dan dat. Alleen dan kom je zelf in balans met alle vijf je energiecentra (mentale, fysieke, emotionele, spirituele en seksuele energiecentrum) en kun je vanuit ‘het beste van jezelf’ dienstbaar zijn aan de ander.

Het beste van jezelf…

Op de tweede dag leerden wij een prachtige Inca-ceremonie om ‘het beste van jezelf’ aan de ander te geven. Hun filosofie is, dat als je dat niet doet, je jouw blokkades, angsten, overtuigingen en andere sh*t aan de ander geeft, en dat brengt geen harmonie. Ik vond deze ceremonie zo mooi, dat ik hem maandag in een sessie met een team op de hei meteen heb gedeeld. Het was bijzonder om te ervaren hoe een groep ‘productgerichte technische mannen’ zo makkelijk mee gingen in deze kleine, maar energetische sterke oefening. Het had ook een bijzondere impact op het verloop van de middag. Het team was op ontdekkingstocht naar meer verbinding met elkaar en met hun klanten om van daaruit meer toegevoegde waarde te kunnen leveren. Dit resulteerde in een aantal prachtige inzichten: zoals ‘vanuit je eigen kwaliteit naar de klant (ipv) vanuit kwaliteitsproducten’, ‘niet overtuigen, maar voorbeeldgedrag en ons verhaal vertellen’.  Maar het mooiste vond ik zelf de waarden die zij kozen om met elkaar en met hun klanten te willen verbinden: dienstbaarheid, eerlijkheid en respect.

Ik heb weer gezien hoe mooi het is om terug te gaan naar de kern van wie wij zijn en wat wij voor elkaar willen betekenen: ‘het beste van onszelf…’. Voor mijzelf betekent dat: mijn gevoel volgen en anders/mijzelf durven zijn, wat dus ook kan betekenen dat ik een Inca-ceremonie doe met een groep technische mannen. Ook al klinkt het misschien wat zweverig, ook zij zijn mensen die heel willen zijn en het beste van zichzelf willen geven. Daar is niets zweverigs aan. Mijn invulling, die ik nu heb mogen teruggeven aan Pacha Mama.

Urpi Chai

Boeklancering

Wie had dat ooit gedacht? Ik niet. Ik wilde het al heel lang, maar kon het niet. Ik kan prima schrijven, maar een boek ervan maken, dat lukte maar niet. Tot ik hulp kreeg van mijn collega Herlinda Blokker.

En afgelopen vrijdag, op internationale vrouwendag 8 maart 2013 hebben Anke en ik beide ons eerste boek gelanceerd.  Met onze ouders en partners in de zaal, maar ook collega’s en een heel aantal ondernemers, mochten wij vertellen waarom wij beide onze boeken hebben geschreven. Om een verhaal te vertellen, onze droom, van een wereld waarin we samen werken vanuit onze talenten, iedereen mee mag doen, de Mens Centraal staat en Klein het nieuwe Groot is.

Als je op de boekjes klikt kun je een stukje van de boeklancering terugzien

We vonden het beide enorm spannend, want al die mensen kwamen voor ons. Dat voelt raar, omdat onze droom niet over ons moest gaan, maar over de boodschap en over ons allemaal. Het werd een bijzondere en feestelijke middag, met veel warme en liefdevolle reacties, zelfs een paar tranen van de papa’s en de mama’s. Bedankt voor al die heerlijke aandacht, wij voelen ons zeer vereerd dat dit kan en mag. En zoals Anke al zei: “wij hebben genoten, misschien doen we het nog wel eens;-))!”

En hiermee sloot ik mijn verhaal af: nog een keer het Indiase jongetje dat begrijpt dat je grote ambities moeten hebben en dan gewoon met veel plezier de eerste kleine stap mag zetten. Vanuit je vertrouwen in de ander… Klein is het nieuwe Groot.

Als je een van de boekjes of beide gratis wilt downloaden of bestellen? Ga dan naar www.syntens.nl/visieopinnovatie

Geven en delen

… in plaats van willen ontvangen en nemen.

Kopjes

Afgelopen woensdag liet een bijzondere man mij eenvoudig zien hoe het werkt. Hij zei: “Pak allemaal een kopje in je handen. En doe precies wat ik zeg. Geef het kopje weg aan je rechterbuurman of -buurvrouw.” En wat gebeurde er? De kopjes gingen in het rond en iedereen kreeg steeds weer opnieuw een kopje (geen tekort), die hij weer door kon geven. Het stroomde kopjes. Maar dat niet alleen, het was ook leuk, we kregen allemaal een lach op ons gezicht en het voelde goed.
Vervolgens zei hij: “Pak allemaal weer een kopje in je handen. En doe weer precies wat ik zeg. Wil nu alleen het kopje van je linkerbuurman ontvangen.” En wat gebeurde er? Helemaal niets. De kopjes bleven waar ze waren. Iedereen had een kopje (geen tekort), iedereen wachtte af en het voelde helemaal niet goed. Geen lach, geen plezier.

Verdienen

Vrijdagmiddag mocht ik in een metaalbedrijf met medewerkers aan de slag met het ‘doen’ van waarden als Respect. We hadden het over het geven van complimenten om je respect te laten zien aan een ander. Eén van de medewerkers zei: “Maar een compliment moet je eerst verdienen.” Ik speelde met hen het bovenstaande spelletje en het kwartje viel direct: misschien toch maar niet wachten tot iemand het verdient, gewoon geven. Er is altijd wel een reden om iemand een compliment te geven.

Compliment dat ik kreeg van een jonge draaibankmedewerker

Balans geven en nemen

Eén van de medewerkers, die het gewoon geven van complimenten en respect toch wat lastig vond, zei: “maar het gaat toch over een goede balans tussen geven en nemen? Ik geef het hem als ik het ook krijg van hem.” Dat klinkt logisch, maar de kopjes metafoor blijft bestaan. Ga je nu eerst wachten tot je het krijgt? En dan precies even veel teruggeven als je ontvangt? Zodat de balans tussen geven en nemen tussen jou en de ander goed blijft?
Of geef je het gewoon? Pay it forward. Als je iemand respect geeft en hij geeft het aan de volgende, komt het vanzelf van iemand bij jou terug. Het gaat dus over de balans tussen geven en nemen van jou met ‘de ander’ (de wereld, de kosmos, ….). Laten we stoppen met op individueel niveau de balans tussen geven en nemen te vereffenen en gewoon geven aan de ander, wie hij ook is en wat hij ook daarvoor terugdoet naar jou of naar een ander.

If you give a little love, you van get a little love of your own…

Van grote verhalen naar persoonlijke getuigenissen

De perfecte wereld?

Afgelopen week heb ik weer ervaren hoe belangrijk persoonlijke doorbraken zijn bij het veranderen van het grotere geheel en bij het veranderen van organisaties. We komen uit een tijd waarin we, in ons leven, maar ook in ons werk gefocust waren op het behalen van grote zichtbare resultaten, harde targets en externe, zakelijke doelen: zoveel omzet, nog meer groei, marktleider worden, die grotere auto en snellere laptop, … Alles voor de buitenkant, de wereld is maakbaar tot onze perfecte wereld.

Ik hoorde het mijn dochter deze week nog zeggen: ‘de wereld moet perfect zijn, alles moet gaan zoals ik dat wil’. En dat zegt ze, omdat wij, en ook ik, lange tijd deze illusie hebben verkondigd en ook geprobeerd te leven.

Maar niet meer. We zijn aangekomen in de Nieuwe Tijd en mogen de oude illusies loslaten en doorstappen naar een liefdevolle bestemming in onafhankelijke verbondenheid. Daarin leren we weer anders kijken, zoals Parktheater Eindhoven treffend zegt: “Wij zijn niet perfect, tot je verliefd op ons wordt.” Voel de energie die dat kan ontketenen en ineens kunnen we de grote uitdagingen zonder moeite aan. Dit kun je niet zien, maar zeker wel voelen.

“De wereld is niet perfect, tot je er verliefd op wordt.”

Het wordt persoonlijk

Wat lastig is in bedrijven is dat deze omkering van ‘werken aan een extern doel’ naar ‘talenten inzetten voor relevante toegevoegde waarde voor de klant’ niet meer bestuurd en gecontroleerd kan worden. Het proces begint ook niet meer bij visiedocumenten en organisatiestructuren. Tijdens de leren-van-elkaar-kring met de Slimste bedrijven van Nederland van 2012 werd weer eens helder dat deze omkering plaats vindt vanuit een persoonlijke drive. Het anders WILLEN doen. Of het nu een burnout, een groot verlies, een bijzondere ontmoeting of een indrukwekkende ervaring is. Al deze ondernemers zijn het anders gaan doen vanuit een persoonlijke reden. Vervolgens zijn ze stapje voor stapje, ieder op hun hele eigen-wijze de transitie gaan maken naar het hart van de organisatie en het hart van hun mensen. De ene gedreven door eerlijkheid, de ander door gelijkwaardigheid, een derde door vertrouwen. En allemaal hebben deze ondernemers eerst zelf hun eigen doorbraken gecreëerd voor zij hun mensen en organisatie in verandering kregen.

Focus op het proces

Doordat het niet meer gaat over snelle, korte termijn, externe, harde doelen, maar over lange termijn uitdagingen die we met positieve energie tegemoet willen treden, wordt het proces dat we doorlopen, de stappen die we maken, de voortgang die we realiseren nog belangrijker. De veranderingen zitten hem namelijk in de details. Niet meer vanuit rationaliteit (ons hoofd) producten verkopen, maar vanuit ons hart. Niet de klant kennen, omdat we dan beter verkopen, maar de klant kennen omdat we hem willen kennen. Omdat we willen weten hoe een mooiere wereld er voor hem of haar uit zou moeten zien en dan bekijken of onze producten daarin kunnen helpen. De verandering zit in de details en subjectieve zaken als beleving, gevoel en geluk en vraagt om anders en scherper kijken; naar onszelf, als mens, als uniek persoon.

Verhalen vertellen

Zo jammer dat de meeste berichten die we lezen in de media, maar ook de verhalen die wij zelf vertellen, vooral gesproken gaan over de grote zaken, (winst)cijfers en de mega-doorbraken, terwijl de kleine menselijke veranderingen die er echt toe doen, nog te weinig vertelt worden. Het is tijd dat we juist deze verhalen met elkaar gaan delen: de twijfels, de inzichten, de lastige, maar zeker ook de bijzondere momenten, soms zo klein dat je moet opletten om ze te herkennen. Gelukkig ontstaan er steeds mooie initiatieven, waarin deze verhalen de ruimte krijgen. Zo heb ik zelf een keer mijn persoonlijke verhaal mogen houden op het Inspiratiepodium van Maria Mazarakis. Zij vraagt mensen de rode draad uit hun leven te vertellen op haar Inspiratiepodium, maar kijk ook eens naar: Standup inspiration, Mijn Moment en My Story. Dit zijn de verhalen die er nu toe doen. Die ons, mij inspireren om verliefd te zijn op het leven en de wereld.

Van het Ganzenbord…

En ik ben er van overtuigd dat Kees Pater van Koekjesbakkerij Veldt in 2011 Slimste bedrijf van Nederland is geworden door zijn, inmiddels legendarische zin, “ben daar toch eigenlijk wel een beetje van het Ganzenbord getippeld”. Zijn lef om zichzelf ter discussie te stellen heeft geleidt tot een bedrijf dat koekjes bakt vanuit ‘de wereld van Geluk’.

Laten we ervan genieten en ons verwonderen over de kleine doorbraken en het bijzondere proces van heling waar we midden in zitten. Want…
“De wereld is niet perfect, tot je er verliefd op wordt.”

2013: Welkom in de Nieuwe Tijd

21 december 2012

Er is iets wezenlijks veranderd in de afgelopen tijd. We zijn, zoals voorspeld door de Maya’s, door de magische grens van 21 december 2012 gebroken en zijn de Nieuwe Tijd ingestapt. De Inka’s geloven dat wij van bewustzijnsniveau 3, wat ging over tegenstellingen: goed en kwaad, zwart en wit, mooi en lelijk, man en vrouw; zijn overgegaan naar bewustzijnsniveau 4, wat gaat over integratie, samenwerken, balans, eenheid en heelheid. Maar wat betekent dat eigenlijk? En vooral hoe kunnen wíj daar iets mee?

Van achteruit naar vooruit

Elvira van Rijn verwoordt het mooi: voor 21 december 2012 moesten we het verleden verwerken, werken aan belemmeringen in onszelf, ze onderzoeken en ons er doorheen worstelen om vrijer en liefdevoller te kunnen zijn en een mooiere wereld te bereiken, om steeds meer heel te worden. Dat hoeft nu niet meer. Nu hoeven we alleen nog de toekomst te dromen en ons te bevrijden van belemmeringen. Loslaten en er niet meer in blijven rondhangen. Toegegeven, ook het loslaten van belemmeringen kan even pijn doen of naar voelen, maar het is een stuk makkelijker. Je hoeft niet meer te weten wat de belemmeringen waren, je hoeft ze alleen nog los te durven laten.

Kinderlijk eenvoudig

Kinderen begrijpen die vaak beter dan wijzelf, zo ondervond ik vanmiddag weer. Mijn dochter kon op de tafel bij de Craniosacraal therapeut in een moordend tempo de belemmeringen uit haar laten stromen en voor het eerst naar haar gevoel in haar buik. Waar ze vorig jaar nog lag te vechten op de tafel, waardoor ik soms letterlijk op haar moest liggen om haar op tafel te houden, stroomde zij deze, en vorige keer (ook in 2013) als vanzelf ‘leeg’. Nu was mijn lichaam de grootste belemmering, omdat ik de energie en trillingen niet snel genoeg kon afvoeren. Ik kreeg gevoelloze armen en benen en had echt even nodig om na de sessie alles los te laten.

Dromen van bestemming

De drie vragen die er nu nog toe doen zijn:
• Waar sta je nu?
• Waar wil je heen? Wat is je bestemming?
• En wat heb je nodig?
De verandering die hier in zit is, in mijn beleving, dat we voorheen worstelden om op een volgend doel (een doel, een resultaat) te komen, als een pijl naar een doel. We moesten bijvoorbeeld x producten verkopen om de geprognotiseerde winst te halen. Dat betekende hard werken aan verkoopacties en deals met klanten om dit te realiseren.
Nu mogen we precies andersom aan de slag. We gaan nu vanuit ons huidige punt verder, naar een door ons gekozen bestemming. Wat mij betreft naar een wereld van overvloed en liefde. Dit is geen vaststaand punt en zullen we misschien wel nooit volledig bereiken. Maar dat is ook niet erg. We zijn op weg vanuit een punt naar voren. We kijken nu welke talenten we in onszelf kunnen gebruiken om samen toegevoegde waarde te leveren. En misschien doen we dat nog steeds door het verkopen van dezelfde producten, als dat is waarmee we relevante toegevoegde waarde leveren aan onze klanten en als dat kan met de talenten die we bezitten. Het enige verschil zit hem er dus in dat we weten welke relevante toegevoegde waarde onze producten hebben voor onze bestemming. Of dit nu een menselijkere zorg is, beter onderwijs, een schone stad of gezond eten. Vanuit het geloof in die toegevoegde waarde willen we onze talenten met passie en compassie inzetten om onze producten en diensten bij de mensen te brengen voor wie dit bijdraagt aan een mooiere wereld.

Omgaan met de verschuivende horizon

Gisteren hadden we een ontmoeting met 8 van de 12 slimste bedrijven van Nederland. Zij proberen al steeds meer te werken vanuit relevante toegevoegde waarde en de mensen centraal in het proces om dit te realiseren. Daarin was mooi te ervaren hoe de omkering waar we nu in zitten ook best even wennen is. Het puntje op de horizon is onbereikbaar en verschuift steeds weer. Zoals collega Anke zegt: “bewustwording is een bitch”. Als je eenmaal deze route begint te volgen, stopt het namelijk niet meer. Je bent nooit klaar en bereikt nooit het eindpunt. De bedrijven zijn een bewustwordingsproces ingestapt, die wij als ‘slim’ hebben betiteld, maar waarvan ze nu voelen dat het steeds weer ‘slimmer kan’. Letterlijk zeiden twee ondernemers gisteren “ik weet eigenlijk niet waarom wij Slimste bedrijf zijn, er is nog zoveel beter te doen. We zijn er nog lang niet.” Toch zijn dit de bedrijven waar we willen werken. Bedrijven waar ieder mens telt, ieder mens mee mag doen, en ze samen op ontdekkingsreis zijn en blijven om te kijken hoe het nog ‘slimmer kan’.

Laat je inspireren door deze slimme ondernemers op: het MKB Krachtcentrale kanaal op Vimeo Prachtige verhalen van 12 bedrijven die Slim op weg zijn in een Nieuwe Tijd.

Welkom in de Nieuwe Tijd!

Als je meer wilt lezen over 21 december 2012 kijk dan eens op: Het Geheim achter Geluk

De missie is de baas…

… zoals mijn collega Anke Wiersma altijd zegt. De missie is de baas betekent dat je je denken en handelen afstemt om dat wat je wilt bereiken. In een bedrijf gaat het dan dus over de toegevoegde waarde die je wilt leveren aan de klanten die je bedient. De missie is de baas geeft daarbij de ruimte om het op je eigen manier, vanuit jouw talenten en voorkeuren te doen. Dit geeft een gevoel van vrijheid voor de eigenheid van mensen, en daarmee ontstaat flow: zaken gaan gemakkelijk en goed. Dat klinkt zo logisch, maar blijkt toch steeds weer lastiger in de praktijk.

Domme gans

“Maar natuurlijk snapt zij die email niet, en dus gaat het mis. Dee domme gans heeft alleen de lagere school gedaan, die is daar veel te dom voor.”
Afgelopen week was ik in gesprek met een ondernemer die in zijn bedrijf steeds meer de missie de baas krijgt, maar toch weer tegen oude patronen aanloopt. Hij vertelde hoe hij de dag ervoor op kantoor zat, en het bovenstaande gesprek aanhoorde van zijn accountmanager en zijn logistiek planner. “En dit was niet de eerste keer dat ik deze twee mensen zo hoorde praten. Het is een regelmatig terugkerend patroon, waarbij beide leidinggevenden veel tijd bezig zijn met praten over de persoon die volgens hen de oorzaak is dat orders niet op tijd of niet volgens afspraken uitgeleverd worden. Wat moet ik hiermee?”

De baas spelen

Een herkenbaar vraagstuk in veel bedrijven, zo heb ik ervaren. Mensen die meer bezig zijn met ‘de baas spelen’, dan met ‘de missie is de baas’. Tijd en energie wordt gestopt in het herbevestigen van de hiërarchie, en het onderbouwen dat dat ook zo hoort, want die mensen van de werkvloer zijn zo dom/ongemotiveerd/eigenwijs/lui/….. Ik geloof dat we veel tijd en energie zullen blijven verspillen, zolang we tolereren en zelf meedoen aan het praten over anderen, alsof zij minder waard zijn, in welke vorm dan ook. Ik maak mij daar zelf ook regelmatig schuldig aan. Het is een patroon dat we zo lang hebben gekoesterd, dat ik soms niet in de gaten heb dat ik het doe. Later realiseer ik mij dan dat dit niets oplevert en probeer ik te herstellen voor zover mogelijk. Door steeds weer alert te blijven merk ik wel dat het patroon langzaam aan begint te verdwijnen.

Missie de baas

Met elkaar in gesprek

Met de eerder genoemde ondernemer heb ik gesproken over wat hij zou kunnen doen. En eigenlijk kwamen we op twee belangrijke lijnen: de eerste was: zelf het goede voorbeeld geven. Daar begint in mijn beleving elke wezenlijke verandering mee. Immers, als je zelf niet het goede voorbeeld geeft, hoe kun je dan je mensen aanspreken op hun aandeel? In dit geval was dus de vraag: hoe kun je als ondernemer zelf uit de hiërarchie stappen en laten zien dat jij niet de baas speelt, maar de missie de baas laat zijn. Hij bedacht dat hij ze niet terecht zou wijzen (de baas spelen), maar met deze twee mensen het gesprek aan zou gaan over de missie en hun rol en toegevoegde waarde daarin.
De tweede lijn was aanmoedigen en steeds opnieuw het gesprek aan gaan. Met daarbij de focus op de missie en op de spelregels die ze met elkaar hadden bedacht om de missie te realiseren. Hij besloot om met de groep opnieuw in gesprek te gaan over de toegevoegde waarde van álle mensen in zijn bedrijf en de nadruk te leggen om de complementariteit van een ieder. Iedereen is nodig en draagt bij aan het geheel. Ieder met zijn eigen talenten en zijn eigen aandeel. Waarbij hij wilde laten zien hoe de dame die voor domme gans was uitgemaakt de missie heel goed begreep. Zij wist namelijk elke middag opnieuw alle orders die voor vier uur binnenkwamen rond vijf uur correct de deur uit te krijgen, mits zij de juiste informatie ‘van bovenaf’ kreeg. En zijn boodschap aan de twee leidinggevenden: ‘laten we met elkaar praten en niet over elkaar’.

Wie is er de baas? De manager of de missie?

Toegift
Vanochtend hoorde ik het inspirerende verhaal van Benno Schildkamp van Foodconnect over Voetballend ondernemen! Ik had het boek al gelezen en was al enthousiast, maar na zijn verhaal zie ik nog beter wat een mooie metafoor ‘zijn voetbalteam’ is voor het centraal stellen van mensen en missie de baas laten zijn. Zeker een aanrader om te lezen als je wilt horen hoe je dit kunt doen in je eigen organisatie. Voor meer informatie zie: http://www.foodconnect.nl/nieuws/voetballend-ondernemen

Patronen doorbreken

“Als er een beslissingen genomen moet worden in deze organisatie kijkt iedereen altijd naar hem. Als hij het niet ziet zitten, gaan we het niet doen.” Een mooi voorbeeld van een patroon in een bedrijf. “Zo doen we dat altijd.” Niets mis mee, tot je ontdekt dat het patroon niet meer werkt. Patronen en het doorbreken van patronen was het thema van een aantal processen deze week: een interventie in een bedrijf, een leren van elkaar kring en een aantal gesprekken met ondernemers en ondernemende mensen.

Patronen zijn effectief en bieden veiligheid

Patronen, wat zijn dat eigenlijk en waarom hebben we ze? Een patroon (of gewoonte) is aangeleerd gedrag en een patroon in een organisatie is een set van gedragingen: een manier om met elkaar om te gaan, zaken te doen en te organiseren en beslissingen te nemen. Patronen geven houvast en dat is prettig. We verwachten, door het patroon te herhalen, een bepaald/gewenst resultaat te behalen. Het patroon is ook ontstaan, doordat we daarin steeds bevestigd werden. Het biedt mensen daarom veiligheid en een vorm van zekerheid. Ze zorgen tevens voor efficiëntie in organisaties. Doordat zaken in een patroon gebeuren, weet iedereen wat er van hem of haar verwacht wordt, en dat hoeft dus niet steeds opnieuw te worden afgesproken. Dat scheelt tijd.

Patroon herkennen

Het gaat mis, als het patroon ineens, of langzaam aan, niet meer tot het gewenste resultaat leidt. We merken dat we het resultaat niet meer halen en beseffen ons in eerste instantie vaak niet dat dit komt door het patroon. We hebben eerder de neiging om het patroon nog nadrukkelijker en standvastiger te gaan herhalen, tot iemand in de gaten krijgt dat het patroon de remmende factor is. En dan komt de grote uitdaging: het doorbreken van het patroon.

Patronen erkennen

Patronen doorbreken begint bij het herkennen en vervolgens erkennen van het patroon. Herkennen, en vervolgens naar elkaar uitspreken van het patroon is een eerste stap. Als je het niet herkent is doorbreken onmogelijk. Je kunt niet veranderen wat je niet herkent. Het patroon erkennen is, in mijn beleving, ook essentieel. Het patroon heeft de groep namelijk heel lang gediend en tot goede resultaten geleid. Dit erkennen en daarmee afstappen van de neiging om het te veroordelen (we doen iets fout) helpt om ruimte te creëren voor verandering en leren. Het doorbreken van patronen betekent immers dat we ons gedrag gaan bijstellen en dus nieuwe gedrag willen leren. Tijd en energie stoppen in zaken als ‘de schuldige aan wijzen’ (het komt door jou) of ‘bepalen wie het meeste moet veranderen’ (het komt vooral door jouw opstelling in de groep) is verspilling, leidt alleen tot blokkade en energieverlies en belemmert het leerproces.
In de situatie van de inleiding heeft het dus geen zin om degene naar wie iedereen kijkt om de beslissing te nemen, de schuld te geven of de (bal)last dat hij vooral moet veranderen. Het patroon wordt in stand gehouden door de gehele groep, niet door één persoon in de groep.

Patronen onderzoeken

Einstein zei al: je kunt het probleem niet oplossen op hetzelfde niveau waarop het ontstaan is” Dat geldt ook voor patronen. Gewoon ander gedrag gaan vertonen blijkt in de praktijk niet te werken, voor we het weten vallen we terug in oud gedrag. Om te komen tot verandering van het patroon, is het goed om te begrijpen wat er onder het patroon ligt. Hieronder liggen overtuigingen en intenties. De overtuigingen gaan over hoe het werkt en leidt tot oplossingen. In deze situatie: ‘als hij beslist gaat het ook gebeuren’. De intentie gaat over het belang, de bedoeling, het doel. In deze situatie: ‘we willen in dit bedrijf ‘groei en bloei’ en continuïteit naar de toekomst realiseren’. Een prima intentie die niet hoeft te worden bijgesteld. De ruis zit in de overtuigingen. Met elkaar praten over het patroon, de onderliggende overtuigingen en de intenties geeft inzichten welke overtuigingen het gewenste resultaat kunnen belemmeren. Van daaruit kan nieuw gedrag, en daarmee uiteindelijke een andere patroon gekozen en gerealiseerd worden.

Patroon doorbreken

Besef dat een patroon te doorbreken is, doordat één iemand kan besluiten om ander gedrag te gaan vertonen. Dit doorbreekt het patroon direct. En besef ook dat jij zelf die persoon kunt zijn. Je kunt wel gaan (ver)wachten tot een andere gaat veranderen, maar dat is niet aan jou. Het werkt zelfs contra-productief als iemand het gevoel krijgt dat jij die verwachting hebt. Je lijkt daarmee de ander niet de vrijheid te geven om zelf te kiezen of en hoe hij of zij zou willen veranderen. Je bent dus zelf aan zet. Ook jij hebt overtuigingen over het patroon en jouw gedrag in het patroon. En ook jij hebt intenties die jou daarin sturen. Geloof jij ook ‘dat als hij het beslist het ook gaat gebeuren?’ of ‘hij gaat dat toch niet veranderen, dus het maakt niet uit’, …. Kijk in de spiegel en wees eerlijk. Waar zit voor jou de drijvende intentie om dit aan te pakken en welke overtuiging in je zelf wil je reframen (veranderen)? Reframen zijn technieken om van ‘wat geloof ik nu’ naar ‘wat wil ik geloven’ te verschuiven. Kies bewust jouw nieuwe overtuigingen. En jij hebt vervolgens de sleutel zelf in handen:
• Jij kunt het patroon op tafel brengen (bewustmaken) in de groep, zodat iedereen het kan herkennen. En als het nog niet herkent wordt, kun jij het, elke keer dat je het ziet, benoemen. Totdat anderen het ook gaan herkennen.
• Vervolgens kun je de groep helpen om te erkennen dat dit patroon jullie heeft gediend, maar niet meer dient in deze nieuwe, veranderende wereld. Zonder aanwijzen van een schuldige of fouten.
• Je kunt samen met de groep de onderliggende overtuigingen en intenties onderzoeken en bespreken.
• Samen kunnen jullie zoeken naar een nieuwe patroon, dat weer veiligheid en efficiëntie kan bieden vanuit de basis intenties die jullie met elkaar delen.
• En willen de anderen het patroon niet doorbreken, omdat ze het nut ervan nog met elkaar erkennen? Dan heb jij nog altijd de keuze om uit het patroon te stappen of zelf het voorbeeldgedrag te laten zien tot anderen gaan (h)erkennen dat er een betere route is.
In deze situatie nog meer ‘groei en bloei’.

Eigen gedrag veranderen

Zelfs als je met elkaar weet naar welk patroon jullie willen ontwikkelen en welk gedrag het vraagt van eenieder, is de race nog niet gelopen. Het nieuwe patroon is er nog niet, en het is niet van de een op de andere dag allemaal anders. We hebben elkaar nodig om elkaar bewust te maken van ons gedrag en vooral om elkaar aan te moedigen, het nieuwe gedrag te gaan vertonen. Dit vraagt geduld, discipline en compassie voor elkaar. De vaardigheid om zuivere feedback naar elkaar te geven kan enorm helpen. Dat ontdekte ik weer bij de interventie die ik in een andere bedrijf mocht doen deze week. Zuiver feedback geven (zie blog feedback) waarbij je feitelijk gedrag bespreekt en alleen vertelt welk gevoel het bij je oproept en wat het gevolg daarvan is, zonder de ander het gevoel te geven dat hij of zij ‘moet’ veranderen, werkt als een katalysator in dit proces. Bij dit bedrijf liet ik mensen op mij oefenen. Zij mochten de feedback die ze wilde geven aan mij uitspreken, waarbij ik ze teruggaf of ik het gevoel had dat ik ruimte had om eigen keuze te maken, of het gevoel kreeg dat ik moest veranderen. Daar werd het patroon in dit bedrijf heel zichtbaar, dat mensen elkaar proberen te sparen door veel niet uit te spreken. Vanuit de overtuiging dat ‘feedback ontvangen pijn doet’ en met de intentie ‘om elkaar te steunen en te helpen’. Deze intentie vorm geven met de overtuiging ‘dat je feedback kunt geven die ruimte geeft en kans op positieve verandering’ kwam er in eerste instantie veel emotie los. Emotie die soms al jaren zat opgeslagen in mensen. Maar het gaf direct ook ruimte om tot oplossingen te komen. In dit geval kreeg de it-er in het bedrijf de ruimte om zijn frustratie en gevoel van eenzaamheid op een juiste manier uit te spreken en de mensen die met ‘zijn systemen’ moesten werken kregen de ruimte om uit te spreken dat ze serieus genomen wilde worden als ‘klant’. Ineens was er ruimte voor oplossingen om elkaar te gaan helpen de it-systemen beter en fijner te maken. Er vielen de nodige tranen toen deze ruimte zich openbaarde. Prachtig om te zien. Ik ben dankbaar dat ik hiervan getuigen mocht zijn.

Welk patroon wil jij wel doorbreken?

Overtuigingen Overboord

Hoe hardnekkig en stiekem belemmerende overtuigingen kunnen zijn bleek deze week weer eens. Ik was, samen met collega Anke, bij een middelgroot groen bedrijf. We zijn hier al een tijdje in gesprek met één van de directeuren en een hoofd van een afdeling over sociale innovatie. Beiden erkennen dat er nu niet het beste uit henzelf en hun mensen wordt gehaald, en dat willen ze dat wel willen. Het bedrijf wil gaan voor ‘groei en bloei’ van hun mensen en van hun klanten.

Stilstand

We waren hier al een aantal keren enthousiast bezig geweest, maar het proces dreigde stil te vallen. Het bedrijf heeft de potentie om Slimste bedrijf van Nederland te worden, maar het komt er maar niet uit. Tijdens ons gesprek deze week kwam dit weer ter sprake en we leken in een kringetje rond te draaien. De wil is er zeker, maar de actie komt maar niet, vonden ze zelf. Ze vertelden dat in het vorige overleg met alle leidinggevenden de acties zij hadden voorgesteld door de groep waren getorpedeerd. Waarom? Volgens zeggen van deze twee, doordat de mede-directeur, die zijn mening in eerste instantie achterhield, het uiteindelijk niet enthousiast had gesteund. Uiteindelijk keek iedereen naar de mede-directeur, werd het voorstel afgewezen en kwam het proces tot stilstand.

Die ken ik!

Op zich natuurlijk niets nieuws. Ook in mijn eigen organisatie merk ik steeds weer dat als je zelf met sociaal innovatieve ideeën komt, onze leiding niet direct enthousiast is. Maar mag je dat eigenlijk wel verwachten? En misschien nog belangrijker: doet het er eigenlijk toe? Ik weet nog goed dat ik vorig jaar een 1 op mijn beoordeling kreeg (1 is reden tot ontslag). De leiding begreep niet wat ik aan het doen was. Mijn eerste neiging: stoppen met wat ik deed en boos worden. Dus stoppen met doen waar ik echt in geloof. Hoe stom van mijzelf. Gelukkig had ik oplettende collega’s die mij, na een paar weken vakantie, hebben wakker geschud met de opmerking: “geloof je in jezelf en geloof je dat je de goede dingen aan het doen bent? Wees dan trots op je 1, ga er voor staan!” En het bleek zo waar. Juist door er toen voor te blijven staan, zijn er zaken in beweging gekomen, werd duidelijk dat ik serieus was en het niet alleen een mooi verhaal was. Ik wil dit echt.

Je ziet het pas als je het ziet

–Jan Bommerez
Zo ook bij deze onderneming. Al pratende over het proces, kwam Anke op gegeven moment met de opmerking: Volgens mij geloof jij ook dat de mede-directeur alles bepaalt. Klopt dat? En toen viel ineens het kwartje. Ook hij had was de mede-directeur blijven volgen, hoewel hij wist dat dit niet de juiste weg was. Hij was niet gaan staan voor zijn eigen inzichten. Niet ‘de missie was de baas’, maar zijn mede-directeur. Hij had geklaagd dat zijn collega-leidinggevenden allemaal naar de mede-directeur keken voor het beslissende antwoord, maar dat deed hij zelf ook. No more!

Groene streep

Dit inzicht bracht meteen weer beweging. Het afdelingshoofd vertelde dat zij op haar eigen afdeling een groen streep op de muur had geschilderd om letterlijk te onderstrepen, dat zij op haar afdeling iedereen wilde laten ‘groeien en bloeien’. Ze had verantwoordelijkheden en taken met de groep herverdeeld, tot verbazing van haar collega’s, opdat zo iedereen meer kon doen waar hij of zij goed in was. En het gevolg? Andere afdelingen kwamen vragen waar die groene streep voor stond en wilde dat ook wel. Goed voorbeeld, doet goed volgen.

Welke stiekeme overtuiging houdt jou nog tegen?

Ga door als je ergens in gelooft, laat je niet remmen door mensen die dit nog even niet (kunnen) geloven, maar zeker niet door je eigen overtuigingen.
High Five, voor deze twee fantastische mensen. Op naar een nominatie voor het Slimste bedrijf van Nederland.

Sociale innovatie kent alleen winnaar

Het is je misschien ontgaan, hopelijk niet ;o), maar afgelopen week was de 4e Energiedag van de MKB Krachtcentrale. Een dag waarop wij, een aantal collega’s van Syntens, ondernemers mee willen nemen naar een nieuw en mooier economische Nederland. Naar bedrijven waarin mensen centraal staan en we het beste uit mensen weten te halen voor welvaart en welzijn. Omdat we dit willen, zo wil ik werken, maar ook omdat we weten dat dit leidt tot betere bedrijven, fijnere mensen en een mooiere maatschappij. Op de Energiedag waren verhalen van ondernemers die het al begrijpen: Rijnlands georganiseerde bedrijven en de Slimste bedrijven van 2010 den 2011, maar ook inspirerende verhalen van mensen die bezig zijn met democratisch onderwijs (Maaike van Mourik van de school voor natuurlijk leren), energiewerk (Elvira van Rijn over de betekenis van de Mayawijsheid en de wijsheid uit Atlantis), zorg voor elkaar (Energy 4 all) en Iedereen Elke Dag Plezier (Michiel Drijber).
Er zijn al weer een paar mooie filmpjes en foto’s van René Wouters en Punkmedia online.

Slimste bedrijf van 2012

Daarnaast hadden we voor de 3e keer de verkiezing Slimste bedrijf van Nederland. Ingeleid op een prachtige en persoonlijke wijze door mijn zeer gewaardeerde collega Anke Wiersma. Ook een verhaal om zeker nog een keer na te lezen! Met dit jaar, in lijn met het thema ‘Sociale Innovatie kent alleen winnaars’ ook 12 winnaars. Ieder op hun eigen eigen-wijze winnaar, omdat zij in staat blijken om het beste uit hun mensen te halen voor welvaart en welzijn.

De winnaars van 2012

Dit zijn bedrijven om de kunst van af te kijken, als je er maar wel je eigen manier van maakt. Per bedrijf is zowel een filmpje als een mooie blog weergegeven, als je alvast eens in de keuken wilt kijken.
1. Aannemersbedrijf Kesselaar & Zn uit Alkmaar voor de manier waarop zij de bouw op zijn kop hebben gezet en de teamspirit in de keten zoeken door succes samen te delen en eerlijk te verdelen (film en blog);
2. Food Connect uit Almelo voor hun voetbalmetafoor waarmee ze organiseren voor iedereen toegankelijk maken (film en blog);
3. Imagro BV uit Ottersum, omdat ze snappen dat verhalen pas echt zijn als je ze ook echt meemaakt en werkelijk DOET (film en blog);
4. Jansen Venneboer uit Wijhe, omdat ze hardnekkige patronen hebben doorbroken en echt op elkaars vakmanschap bouwen (film en blog);
5. Ladage Beheer BV uit Capelle a/d IJssel, omdat loyaliteit van jonge mensen ondernemers maakt en samen groeien leidt tot welvaart en welzijn van een heel netwerk (film en blog);
6. Lable BV uit Leeuwarden, omdat ze durven te kiezen voor alleen klanten die maatschappelijke waarde toevoegen en omdat ze dat zonder enige vorm van hiërarchie uitvoeren (film en blog);
7. Machinefabriek Boessenkool BV uit Almelo, omdat ze onmogelijke opdrachten aan kunnen nemen doordat ze over de beperkingen van hun eigen vakmanschap heen blijven kijken en innovatie aandurven (film en blog);
8. Montapacking BV uit Gorinchem, voor de manier waarop zij mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt tot waardevolle werknemers omtoveren en omdat ze snappen dat duurzame inzetbaarheid voor iedereen geldt omdat we allemaal zo onze beperkingen en talenten hebben (film en blog);
9. Netvlies uit Breda, omdat ze hun Angelsaksische groeipad hebben afgesloten en de creatieve energie weer volop door hun bedrijf laten stromen (film en blog);
10. Parktheater Eindhoven, omdat ze de slachtofferrol van de sector van zich afgeschud hebben en als ware helden zijn opgestaan om hun Parktheater weer positief in de schijnwerpers te zetten (film en blog);
11. Resato uit Roden, omdat ze als lerende organisatie hun groeiambitie voorbeeldig Rijnlands uitvoeren (film en blog);
12. VVV Zuid Limburg, omdat zij ideële doelen en commerciële belangen net zo mooi in balans weten te brengen als werk en privé, klant en medewerker (film en blog).
Geniet en leer!

Haal jij het beste uit jezelf? En uit je collega’s?